به گزارش آیینه فردا، روانشناسی تاریک به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه افراد از دانش خود درباره رفتار و احساسات انسانی برای کنترل دیگران استفاده می‌کنند. این حوزه شامل تاکتیک‌هایی مثل عذاب وجدان دادن، تحریف واقعیت (Gaslighting) و روانشناسی معکوس است.
آیا تا به حال با کسی برخورد کرده‌اید که به نظر می‌رسد بدون زحمت از پس موقعیت‌های اجتماعی برمی‌آید و احساسات را به خوبی درک می‌کند؟ افراد با هوش هیجانی بالا (EI) از این مهارت‌ها برخوردارند و از آن‌ها برای همدلی، سازگاری با محیط‌های اجتماعی مختلف و حل مسالمت‌آمیز اختلافات بهره می‌برند.
اما همین مهارت‌ها می‌توانند برای اهداف شوم‌تری هم به کار گرفته شوند. روانشناسی تاریک به این موضوع می‌پردازد که چگونه افرادی با ویژگی‌هایی مثل ماکیاولیسم، جامعه‌ستیزی (Psychopathy) و خودشیفتگی (Narcissism) ممکن است با استفاده از درک خود از احساسات و پویایی‌های اجتماعی، دیگران را فریب دهند.
در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قرار است با هم تا عمق روانشناسی تاریک برویم و با تمام تاکتیک‌های فریبکاری آن آشنا شویم تا بتوانیم قرار گرفتن در این موقعیت را خیلی سریع تشخیص دهیم. این تشخیص بسیار مهم است چون از گیر افتادن در دام این روش فریبکارانه و آزادهنده جلوگیری می‌کند. پس بیایید با هم نگاهی دقیق‌تر به این تاکتیک‌های فریبکاری بیندازیم و ببینیم روانشناسی تاریک در مورد چیست.
روانشناسی تاریک چیست؟
روانشناسی تاریک به مطالعه و کاربرد اصول روانشناختی برای فریبکاری، نفوذ یا کنترل افراد به روش‌های آسیب زننده اشاره دارد. این حوزه بررسی می‌کند که چگونه افراد از تاکتیک‌هایی مثل فریبکاری، اجبار و نیرنگ برای رسیدن به اهداف خود به قیمت آسیب رساندن به دیگران استفاده می‌کنند.
روانشناسی تاریک یک رشته علمی شناخته شده نیست، بلکه اصطلاحی است که برای توصیف این رفتارهای منفی و اغلب غیراخلاقی به کار می‌رود. شما می‌توانید بعد از مطالعه‌ی این مطلب، برای آشنایی بیشتر با این روش، کتاب روانشناسی تاریک را هم مطالعه کنید.
تکنیک‌های روانشناسی تاریک
همانطور که قول داده بودیم، در این بخش به مطالعه و آشنایی با تکنیک‌های فریبکاری در روانشناسی تاریک می‌پردازیم.
فریبکاری (Manipulation)
فریبکاری یک اصطلاح کلی برای بسیاری از تکنیک‌هایی است که در اینجا فهرست شده‌اند. این عمل شامل نفوذ یا کنترل زیرکانه یا فریبنده بر فردی دیگر است (اغلب به قیمت آسیب دیدن آن فرد) و با استفاده از تاکتیک‌هایی مثل:
- ترغیب
- نیرنگ
- اجبار
فریبکاری می‌تواند در زمینه‌های مختلفی مثل روابط شخصی یا محیط‌های کاری رخ دهد. فریبکاری اغلب از احساسات، آسیب‌پذیری‌ها یا باورها برای رسیدن به اهداف سوءاستفاده می‌کند.
دروغ گویی نیمه حقیقت (Paltering)
دروغ گویی نیمه حقیقت یک تاکتیک فریبنده است که در آن فردی حقیقت را می‌گوید اما اطلاعات مهم را پنهان می‌کند و در نتیجه یک تصور نادرست یا گمراه کننده ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، فردی را در نظر بگیرید که در اولین قرار ملاقات می‌گوید: «من در روابطم واقعا رک و راست هستم. من و شریک قبلی‌ام حتی رمزهای شبکه‌های اجتماعی‌مان را با هم به اشتراک می‌گذاشتیم.»
این ممکن است یک اعتراف صادقانه به نظر برسد، اما فرد از ذکر این نکته غافل می‌شود که رابطه قبلی آن‌ها با بی‌اعتمادی و حسادت همراه بوده و به اشتراک گذاشتن رمزهای عبور برای نظارت بر فعالیت‌های یکدیگر منجر شده بود.
فرد با ارائه ناخواسته این اطلاعات، تلاش می‌کند تا صادق و روراست به نظر برسد در حالی که جنبه‌های منفی رابطه گذشته خود را پنهان می‌کند.
تحریف واقعیت (Gaslighting)
تحریف واقعیت نوعی فریبکاری روانی است که در آن فردی با انکار حقیقت یا تغییر واقعیت، باعث می‌شود فرد دیگر به درک و سلامت عقل خود شک کند.
در یک رابطه می‌تواند شامل این باشد که یکی از طرفین به طور مکرر به دیگری بگوید: «تو داری توهم می‌زنی» یا «اون اتفاق اونجوری که میگی نیفتاد»، که منجر به ایجاد تردید در فرد مقابل می‌شود. با گذشت زمان، قربانی ممکن است به خود و روایت خود از واقعیت شک کند و باور کند که مشکل از خود اوست.
مطالعه‌ای معتبر روی 65 فردی که تحریف واقعیت را تجربه کرده بودند نشان داد که این رفتار اغلب در کنار رفتارهای محبت آمیز و آزار دهنده رخ می‌دهد. این موضوع اغلب منجر به کاهش حس خودباوری و بی‌اعتمادی به دیگران می‌شود، اگرچه بعضی از افراد بعد از بهبودی، رشد شخصی را تجربه کردند.
خنجر از پشت زدن (Backstabbing)
خنجر از پشت زدن به عمل خیانت به اعتماد یا اطمینان فردی دیگر با آسیب رساندن یا تضعیف مخفیانه او، به ویژه بعد از تظاهر به دوستی یا هم پیمانی، اشاره دارد. این عمل شامل فریب و خیانت است که اغلب برای منافع شخصی یا آسیب رساندن به فرد دیگر انجام می‌شود.
به عنوان مثال، پرویز خواهان ترفیع رتبه است و خسرو را رقیب خود می‌بیند. پرویز تظاهر به حمایت از خسرو می‌کند در حالی که مخفیانه برای بی‌اعتبار کردن او تلاش می‌کند. یعنی شایعات دروغین پخش می‌کند و اعتبار کار او را به نام خود ثبت می‌کند و همه این کارها برای افزایش شانس خود برای ترفیع انجام می‌دهد.
سه ضلعی سازی (Triangulation)
سه ضلعی سازی یک تاکتیک فریبکاری است که در آن فردی برای فریبکاری یا کنترل یک موقعیت، شخص ثالثی را وارد ماجرا می‌کند و این کار را اغلب با ایجاد رقابت، حسادت یا ناامنی همراه می‌کند.
به عنوان مثال، سمیرا به دوستی جدید آتنا با مهتاب حسادت می‌کند. سمیرا به جای اینکه مستقیما احساسات خود را با آتنا در میان بگذارد یا راهی برای کنار آمدن با آن پیدا کند، ممکن است شروع به گفتن نظرات منفی در مورد مهتاب به آتنا کند.
این رفتار می‌تواند تنش بین آتنا و مهتاب ایجاد کند، چون ممکن است آتنا بین دوستی جدید خود و دوستان قدیمی‌اش دچار کشمکش شود.
بهره کشی (Exploitation)
بهره کشی شامل شناسایی و سوءاستفاده از نقاط ضعف، ناامنی‌ها یا ترس‌های فردی دیگر برای فریبکاری او است. این موضوع می‌تواند شامل آسیب پذیری‌های عاطفی، روانی یا جسمی باشد.
یک مثال می‌تواند کلاهبرداری باشد که از تنهایی و تمایل یک فرد مسن به همراهی سوءاستفاده می‌کند و با تظاهر به دوستی با او، او را فریب می‌دهد تا از او پول بگیرد.
عذاب وجدان دادن (Guilt-tripping)
عذاب وجدان دادن یک تاکتیک فریبکارانه است که در آن فردی تلاش می‌کند با ایجاد احساس گناه در فرد دیگر، رفتار او را کنترل کند. این روش اغلب شامل فریبکاری عاطفی است تا فرد احساس مسئولیت در قبال چیزی کند که تقصیر او نیست یا تاثیر اقدامات خود بر دیگران را اغراق آمیز جلوه دهد.
به عنوان مثال، یک دوست ممکن است با گفتن جمله‌ای مثل «فکر می‌کردم برات اهمیت دارم، ولی حدس می‌زنم اشتباه می‌کردم» شما را عذاب وجدان دهد. این جمله به شکلی طراحی شده است که شما را به خاطر برآورده نکردن انتظارات آن‌ها، حتی اگر آن انتظارات غیرمنطقی یا ناعادلانه باشند، احساس گناه کنید.
روانشناسی معکوس (Reverse psychology)
روانشناسی معکوس راهبردی است که در آن فردی با پیشنهاد انجام کار مخالف، فرد دیگری را تشویق به انجام کاری می‌کند و از این طریق به تمایل او به خودمختاری یا سرپیچی از فریبکاری متوسل می‌شود.
به عنوان مثال، اگر یکی از زوجین بخواهد طرف مقابل وقت بیشتری را با او بگذراند، ممکن است بگوید: «به هر حال احتمالا دلت نمی‌خواد با من وقت بگذرونی، پس برو با دوستات باش.»
این حرف می‌تواند تمایل فرد مقابل را برای اثبات اشتباه بودن حرف او برانگیزد و در نتیجه او برنامه‌های خود را لغو کند تا با شریک زندگی‌اش باشد، حتی اگر این چیزی نباشد که واقعا می‌خواهد.
بمباران عشقی (Love bombing)
بمباران عشقی یک تاکتیک فریبکارانه است که برای به دست آوردن محبت یا اعتماد فردی دیگر با غرق کردن او در توجه، تعریف و تمجید استفاده می‌شود. این کار یک پیوند عاطفی قوی ایجاد می‌کند که می‌تواند برای فریبکاری یا کنترل فرد مورد نظر مورد استفاده قرار گیرد.
به عنوان مثال در یک رابطه عاشقانه، فرد ممکن است از بمباران عشقی برای جلب سریع نظر شریک زندگی خود با باریدن هدایا و ابراز محبت استفاده کند. این نمایش شدید محبت می‌تواند هدف را خاص و دوست‌داشتنی کند، اما اغلب با هدف به دست آوردن کنترل بر او انجام می‌شود.
تحقیرهای ظریف (Negging)
تحقیرهای ظریف یک تاکتیک فریبکارانه است که در روابط عاشقانه یا تعاملات اجتماعی برای تضعیف اعتماد به نفس فردی دیگر به کار می‌رود و باعث می‌شود او به دنبال تایید از جانب فردی باشد که از این تاکتیک استفاده می‌کند. این روش اغلب شامل دادن تعریف‌های نیش‌دار یا توهین‌های خفیف است که به عنوان تعریف پنهان شده‌اند.
به عنوان مثال، ممکن است فردی با استفاده از تحقیرهای ظریف به فردی که به او علاقه‌مند است بگوید: «برای کسی که به خودش نمی‌رسه، خیلی خوشگلی.» این جمله به طور نامحسوس به ظاهر فرد توهین می‌کند و او را ناامن کرده و به دنبال تاییدیه می‌فرستد.
چه کسانی از روانشناسی تاریک و تاکتیک‌های فریبکاری استفاده می‌کنند؟
افرادی که ویژگی‌های ماکیاولیسم، جامعه‌ستیزی یا خودشیفتگی را دارند ممکن است بیشتر از تاکتیک‌های روانشناسی تاریک استفاده کنند. البته این موضوع شامل افرادی می‌شود که طبیعتا فریبکار هستند، به دنبال قدرت و کنترل می‌گردند یا فاقد همدلی و پشیمانی هستند.
این ویژگی‌ها را می‌توان در افراد زیر به راحتی مشاهده کرد:
- آزارگران
- مجرمان
- افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی
- افراد دارای ویژگی‌های روان رنجوری
چنین افرادی اغلب سطح بالایی از پریشانی عاطفی، اضطراب یا بدخلقی را تجربه می‌کنند.
یک مطالعه در سال 2016 نشان داد که افراد روان رنجور بیشتر از تاکتیک‌های فریبکارانه‌ای مثل عذاب وجدان دادن و تهدید به پایان دادن به روابط استفاده می‌کنند. با این حال محققان دریافتند که آن‌ها در مقایسه با افراد غیر روان رنجور کمتر از التماس استفاده می‌کنند. همچنین بیشتر در زندگی روزمره نسبت به جلسات روان‌درمانی دست به فریبکاری می‌زنند و این تمایل با ماکیاولیسم مرتبط است.
کلام آخر
روانشناسی تاریک استفاده از اصول روانشناختی برای فریبکاری، نفوذ یا کنترل افراد به روش‌های آسیب زننده است. افرادی که ویژگی‌هایی مثل ماکیاولیسم، جامعه‌ستیزی یا خودشیفتگی دارند، بیشتر احتمال دارد از این تاکتیک‌ها استفاده کنند.
اگر گمان می‌کنید کسی ممکن است از این تاکتیک‌ها علیه شما استفاده کند، برای محافظت از خود گام بردارید. در مورد فریبکاری اطلاعات کسب کنید، مرزهای مشخصی تعیین کنید و به غریزه خود در روابط و تعاملاتتان اعتماد کنید.
منبع: psychcentral
