سرنوشت نامعلوم کالاهای اساسی پس از انفجار بندر شهید رجایی
انفجار امروز ششم اردیبهشت در بندر شهید رجایی بندرعباس، نگرانی‌ها درباره احتمال آسیب به جریان تأمین کالاهای اساسی کشور را افزایش داده است. براساس داده‌های موجود، در این بندر بیش از ۵۵ درصد از صادرات و واردات، بیش از ۷۰ درصد از ترانزیت دریایی و حدود ۸۵ درصد از عملیات کانتینری بنادر کشور انجام می‌شود.
به گزارش آیینه فردا،امروز -۶ اردیبهشت 1404- گمرک شهید رجایی، دروازه طلایی ورود به جهان، یکی از بزرگترین گمرک های ایران دچار انفجار مهیبی شد. انفجار در ساعت ۱۳:۰۹ به وقت محلی رخ داد. شدت این انفجار به حدی بود که صدای آن در شهرهای اطراف نیز شنیده شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که زمین در اثر شدت انفجار لرزید؛ همچنین موج انفجار به حدی شدید بوده که یک ساختمان اداری را کاملا نا‌بود کرده و بسیاری از خودرها در این منطقه مچاله شده است. گذشته از آسیب های انسانی و محیطی آنچه اکنون نگران کننده آسیب جدی کالاهای اساسی موجود در یکی از حیاتی ترین شریان های اقتصادی کشور است. براساس اعلام گمرک، ۴۷ درصد درآمد گمرکات کشور متعلق به گمرک شهید رجایی بندرعباس است.
مجموع جابه جایی کالا در بزرگترین بندر تجاری ایران در سال گذشته طبق اعلام مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان، بیش از ۷۷ میلیون تُن کالای نفتی و غیرنفتی بود که بیش از ۴۰ میلیون تُن آن به کشورهای هدف صادر شده بود.
امیررضا اعتمادی، کارشناس اقتصادی، در گفتگو با اکوایران از نگرانی‌هایش درباره تأثیر حادثه انفجار در بندر شهید رجایی بر تجارت کشور سخن گفت. به گفته او بدون ورود به جزئیات حادثه، بررسی پیامدهای اقتصادی این اختلال اهمیت بسزایی دارد. بندر شهید رجایی به عنوان بزرگترین بندر تجاری کشور، ستون فقرات مبادلات خارجی ایران به شمار می‌آید. این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری بالغ بر ۸۸ میلیون تن کالا در سال، سهم عمده‌ای از تجارت خارجی ایران را در اختیار دارد.
اعتمادی افزود: بیش از ۵۵ درصد صادرات و واردات کشور از طریق این بندر انجام می‌شود، بیش از ۷۰ درصد ترانزیت دریایی ایران وابسته به بندر شهید رجایی است و حدود ۸۵ درصد از عملیات کانتینری بنادر کشور نیز از طریق این بندر صورت می‌گیرد. به گفته او، در سال ۲۰۲۴، حجم جابه‌جایی کانتینرها در بندر شهید رجایی به حدود ۲.۳۹ میلیون TEU رسید.
او با اشاره به اینکه بندر شهید رجایی نه تنها در سطح ملی، بلکه در معادلات اقتصادی منطقه‌ای نیز نقشی حیاتی ایفا می‌کند؛ درباره اثرات اقتصادی اختلال در بندر شهید رجایی گفت: اخلال در فعالیت‌های این بندر می‌تواند زنجیره تأمین کشور را به طور جدی مختل کند. به گفته او ، در کوتاه‌مدت، وقفه در تخلیه و بارگیری کالاها موجب بروز تأخیر در تأمین مایحتاج عمومی، افزایش هزینه‌های واردات، کمبود مواد اولیه صنایع و نوسانات قیمتی خواهد شد.
اعتمادی ادامه داد: در میان‌مدت، ادامه اختلال می‌تواند به انباشت کشتی‌ها در آب‌های سرزمینی و افزایش هزینه‌های دموراژ، کاهش اعتماد شرکای تجاری و تضعیف موقعیت ایران در بازارهای صادراتی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه، اختلال در ترانزیت کالاهای عبوری به کشورهای همسایه و تضعیف مسیرهای لجستیکی ایران در رقابت منطقه‌ای منجر شود.
او افزود: این بندر نقشی بی‌بدیل در تأمین کالاهای اساسی، تجهیزات صنعتی و صادرات غیرنفتی دارد و توقف یا کند شدن فعالیت‌های آن می‌تواند مستقیماً بر رشد اقتصادی و سطح اشتغال تأثیرگذار باشد.
این کارشناس اقتصادی با مقایسه بندر شهید رجایی با سایر بنادر کشور گفت: بندر امام خمینی (ره) با ظرفیت تخلیه و بارگیری حدود ۵۴ میلیون تن در سال یکی از مهم‌ترین بنادر کالاهای فله و غلات است، اما از نظر حجم عملیات کانتینری و تنوع کالا قابل قیاس با بندر شهید رجایی نیست. همچنین بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران، با ظرفیت فعلی حدود ۱۰ میلیون تن کالا، باوجود اهمیت ژئوپلیتیکی بالا، هنوز از نظر زیرساخت و حجم عملیات به سطح شهید رجایی نرسیده است.
اعتمادی تأکید کرد که این مقایسه نشان می‌دهد در صورت اختلال بلندمدت در بندر شهید رجایی، هیچ بندر دیگری در کشور ظرفیت پوشش کامل نیازهای تجاری ایران را ندارد و این موضوع اهمیت دوچندان ترمیم سریع این بندر را آشکار می‌کند.
بندر شهید رجایی یکی از مهم‌ترین بنادر خاورمیانه محسوب می‌شود و در سال‌های گذشته در میان ۵۰ بندر بزرگ کانتینری جهان قرار داشت. اعتمادی افزود: بندر شهید رجایی مسیر مهم اتصال کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب به شمار می‌آید. در سال ۲۰۲۴ نیز جابه‌جایی بیش از ۲.۳۹ میلیون TEU کانتینر در این بندر ثبت شد که بخش عمده‌ای از تجارت دریایی ایران را تشکیل می‌دهد.
از نگاه اعتمادی اخلال در بندر شهید رجایی می‌تواند به معنای کاهش سهم ایران در مسیرهای تجاری منطقه و از دست دادن فرصت‌های اقتصادی رقابتی در برابر بنادری مانند جبل‌علی، صحار و بنادر پاکستانی باشد.
اعتمادی تأکید کرد: حادثه امروز – 6 اردیبهشت 1404- در بندر شهید رجایی یک هشدار جدی برای نظام اقتصادی کشور است. زیرساخت‌های حیاتی مانند بنادر باید در برابر حوادث احتمالی از تاب‌آوری بالایی برخوردار باشند. به گفته او، در شرایط فعلی، احیای سریع فعالیت‌های این بندر، تقویت ظرفیت‌های لجستیکی سایر بنادر و طراحی برنامه‌های جایگزین برای مدیریت بحران باید به عنوان اولویت‌های فوری در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد.
از نگاه این فعال اقتصادی بندر شهید رجایی فقط یک بندر نیست، بلکه رگ حیاتی اقتصاد تجارت خارجی ایران است و کوچک‌ترین اختلال در فعالیت آن می‌تواند به زیان‌های گسترده اقتصادی در سطوح داخلی و بین‌المللی بینجامد.
