این شهر با خانه هایشان جهانی شد
کاشان، نگین کویر مرکزی ایران، شهری است که در هر کوچه و گذرش، ردپای تلفیق تاریخ و هنر به شکل معماری چشم‌نواز دیده می‌شود. از خانه‌های تاریخی باشکوهی مثل بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها گرفته تا بادگیرهای هوشمندانه، حوض‌خانه‌های خنک و طراحی‌های هندسی که تجلی اصالت معماری ایرانی است.
به گزارش اینه فردا به نقل از همشهری؛ چراغ خانه‌های کاشان همچنان با حضور گرم خانواده‌ها روشن است و تلفیق سنت و نوآوری در ساختار معماری کاشان برای تبدیل آن به الگویی زنده از پایداری اقلیمی و زیبایی‌شناسی معماری آن را در مسیر شهرهای خلاق معماری قرار داده است.
ریزه‌کاری‌های معماری در کاشان
مدیر کل یونسکو و هیئت کارشناسان در بازدید از شهر کاشان، قصد دارند این شهر را به عنوان شهر خلاق در معماری برای جهانیان معرفی کنند تا الگویی برای معماری پایدار و همچنین حفظ و توسعه این سبک معماری باشد. اما اینکه چرا در بین شهرهای کشور که هر یک معماری بومی خود را دارند، کاشان از دیدگاه یونسکو یک سر و گردن بالاتر قرار گرفته و قرار است به عنوان شهر خلاق معماری معرفی شود به سابقه سکونت بشر در این منطقه کویری برمی‌گردد؛ موضوعی که رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان درباره آن به همشهری می‌گوید: «تپه‌های سیلک یکی از مکان‌های تاریخی پس از تمدن جیرفت کرمان در فلات ایران است که جایگاه اولین تمدن شهرنشینی بشر محسوب می‌شود و قدمت آن به بیش از ۷۵۰۰ سال می‌رسد. در کاشان در طول دوره‌های گذشته نیز از دوره‌های سلجوقی به بعد به ویژه در دوره صفوی و قاجار، خانه‌هایی با معماری‌های خاص خودش بدین معنا که هر یک شاخص‌های معماری و جذابیت‌های بصری منحصر به فردی داشته‌است.»
علیرضا عبدالله‌زاده با اشاره به اینکه این خانه‌ها با سابقه معماری‌شان در قسمت‌های مختلف کاشان بنا نهاده شده، ادامه می‌دهد: «این بناها شهرستان کاشان را متمایز می‌کند به طوری که معماری ایرانی ولی با جزئیات خاص دارند که هیچ دو خانه‌ای دقیقا شبیه هم نیست و این نکته اولین مسئله در بحث خلاقیت در معماری کاشان است.» مثال خوب معماری خلاق کاشان را بعد از خانه‌های شاخص می‌توان در کاروانسراها، باغ‌های ایرانی و آب‌انبارها دنبال کرد.
خلاقیت در چینش گچ و آجر
«شهر کاشان موزه‌ای رو باز است که باید دور تا دور آن را شیشه گرفت و به تماشایش نشست.» تعبیر رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان از شهری که نامزد شهر خلاق معماری جهان قرار گرفته، اینگونه است.
علیرضا عبدالله‌زاده می‌گوید: «کاشان در هیچ دوره تاریخی پایتخت نبوده، اما همواره مورد توجه هنرمندان و معماران قرار گرفته. برای همین با این سرمایه غنی در حوزه معماری روبه‌رو هستیم. کلیات معماری ایرانی که همان معماری درونگرا باشد را در شهرهای دیگر هم می‌بینیم، اما در کاشان تمام جزئیات معماری مطابق با زندگی در کویر رعایت شده.»
حیاط مرکزی در دل خانه‌هاست که با حوض و باغچه‌هایی کوچک، فضای مطبوعی ایجاد می‌کند. اطراف حیاط، اتاق‌ها با پنجره‌های ارسی‌دار چیده شده‌اند که با شیشه‌های رنگی، بازی زیبایی از نور و رنگ را به داخل فضا می‌آورند. بادگیرها یا همان برج‌های تهویه یکی دیگر از نوآوری‌های معماری در کاشان هستند که بدون استفاده از برق، هوای خنک را به داخل خانه هدایت می‌کنند.
همچنین سرداب‌ها یا زیرزمین‌های عمیق هم در خانه‌ها ساخته می‌شدند تا در گرمای تابستان، محیطی خنک برای استراحت یا نگهداری مواد غذایی فراهم شود. تزئینات معماری مانند گچ‌بری، آینه‌کاری، مقرنس‌کاری و نقاشی‌های ظریف روی دیوار و سقف از دیگر جلوه‌های هنری این معماری هستند که روح و ذوق ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
عبدالله‌ازده می‌گوید: «در این معماری همه افراد خانواده احساس راحتی می‌کنند. سکوهای پیرنشین در ورودی خانه‌ها برای استراحت و رفع خستگی عابران سالمند زیر سایه ساخته شده.» این نوع معماری که تعادلی بین هنر، طبیعت، فناوری سنتی و فرهنگ زیستی کویر را دارد، الگویی هوشمندانه برای معماری پایدار شناخته می‌شود.
اینجا چراغی روشن است
خانه‌های تاریخی در گوشه و کنار کشور معمولا به موزه تبدیل شده‌اند یا اگر شانس در امان ماندن از کلنگ نوسازی را داشته‌اند، به اقامتگاه بومگردی تن داده‌اند. اما در کاشان خانه‌های تاریخی همچنان زنده‌اند و به قول معروف اجاق آشپزخانه‌شان روشن است. رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کاشان در این باره می‌گوید: «هر چند اقامتگاه‌های سنتی و بومگردی نیز تجربه زندگی چند روزه در خانه‌هایی با معماری اصیل را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد، اما بسیاری از خانه‌های قدیمی کاشان مالک شخصی دارد و زندگی خانوادگی در آن جاری است.» یعنی معماری خانه‌های کاشان همچنان جوابگوی نیاز زندگی امروز هست.
به گفته علیرضا عبدالله‌زاده، ۳۴۰ خانه تاریخی در کاشان مرمت شده که از این تعداد ۸۰ خانه به عنوان اقامتگاه بومگردی فعالیت می‌کند. او ادامه می‌دهد: «تعدادی از بناهای قدیمی کاشان نیز به فراخور موقعیت خود، موضوعیتی پیدا کرده و به موزه‌هایی مثل موزه عروسک، موزه نساجی، موزه مردم شناسی یا کافه رستوران تبدیل شده‌است.»
هدف شبکه جهانی شهرهای خلاق یونسکو، قرار دادن خلاقیت در محور توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شهرهاست. معماری نقش مهمی در جذب گردشگر و ایجاد اشتغال در بخش‌هایی چون گردشگری، هتلداری و صنایع‌دستی ایفا کرده است و این ظرفیت می‌تواند زمینه‌ساز توسعه اقتصادی پایدار نیز باشد. ظرفیت گردشگری بالا در کاشان هم مدیون همین معماری خلاق است. رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان می‌گوید: «طبق آمار ضریب اقامت گردشگران در اقامتگاه‌های سنتی به مراتب بیشتر از هتل‌ها و مراکز اقامتی تازه تاسیس است. به طوری که اقامت در اقامتگاه‌های سنتی کاشان از یزد و اصفهان هم بیشتر است.»
بازدید میدانی از سوی کارشناسان یونسکو
کاشان برای برگزیده شدن به عنوان شهر خلاق معماری چه راهی را باید طی کند؟ علیرضا عبدالله‌زاده، رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «بعد از حضور اولیه مدیر کل یونسکو، تمام داده‌های لازم و مستندات برای تشکیل پرونده تحویل و در اردیبهشت ۱۴۰۴ تایید اولیه انجام شد. منتظر هستیم تا زمان حضور بعدی کارشناسان یونسکو برای بازدید میدانی اعلام شود و به زودی شاهد اخبار خوبی برای کاشان باشیم. ساخت و ساز جدید در بافت شهری هم با توجه به الگوی معماری کاشان انجام خواهد شد.»
